فکت چک | تسبیح پزشکیان نماد کشور ترکیه است؟
رویداد۲۴| انتشار تصویری از مسعود پزشکیان، رئیسجمهور، با تسبیحی در دست، بهانه تازهای برای یک جنجال سیاسی ـ رسانهای شد. حمید رسایی، نماینده تندرو مجلس، با کنار هم گذاشتن این تصویر و پرچم ترکیه، تلاش کرد استفاده رئیسجمهور از تسبیحی با نقش ماه و ستاره را به «بیدقتی در استفاده از نمادها» و حتی القای وابستگی نمادین نسبت دهد؛ تحلیلی که بیش از آنکه ریشه در تاریخ و معناشناسی نمادها داشته باشد، به حاشیهسازی شباهت دارد.
رسایی در توضیح خود تاکید کرد که رئیسجمهور بهعنوان «نماد کشور»، باید در تمام جزئیات ظاهری از لباس و نوشتافزار تا تسبیح و عینک، نهایت دقت را به خرج دهد. اما پرسش اصلی اینجاست: ماه و ستاره دقیقاً نماد چیست و آیا اساساً مختص به ترکیه است؟
ماه و ستاره؛ نمادی فراتر از یک کشور
برخلاف القایی که در این جنجال صورت گرفته، نماد ماه و ستاره پیش از آنکه به یک کشور خاص نسبت داده شود، ریشهای عمیق در فرهنگ و تمدن اسلامی دارد. این نماد قرنهاست در هنر اسلامی، معماری مساجد، کتیبهها، مهرها، سکهها و اشیای مذهبی در سرزمینهای مختلف اسلامی ـ از ایران و جهان عرب گرفته تا آسیای میانه و شبهقاره ـ بهکار رفته است.
حضور ماه و ستاره بر پرچم عثمانی و سپس ترکیه مدرن، تنها یکی از مصادیق استفاده سیاسی از این نماد است، نه منشأ آن. همانگونه که استفاده از رنگ سبز یا کلمه «الله» به معنای وابستگی به کشوری خاص نیست، دیدن ماه و ستاره نیز الزاماً هیچ دلالت ملی ـ سیاسی مشخصی ندارد.
وفور ماه و ستاره و دیگر نمادهای مذهبی در بازار ایران
در بازارهای ایران، تسبیحها و زیورآلات با نقش ماه و ستاره، از رایجترین اقلام مذهبی هستند. حتی تسبیحهای شاهمقصود و کهربا یا انگشترها، گردنبندها و حتی نقشهای فرش و کاشیکاری، با نمادهای مذهبی و فرهنگی به فروش میرسد و مورد استفاده عموم مردم قرار میگیرد.
استفاده رئیسجمهور از تسبیح، آن هم در مراسمهای مختلف و نه یکبار خاص، امری کاملاً عادی است؛ چنانکه تصاویر دیگری از پزشکیان با تسبیح شاهمقصود در موقعیتهای متفاوت نیز پیشتر منتشر شده بود، بدون آنکه کسی آن را به «پیام سیاسی پنهان» تعبیر کند.
منطق عجیب حاشیه سازان
در انتقاد از این حاشیهسازی که با توییتهای کاربران موسوم به ارزشی شروع شد و به حمید رسایی رسید، میتوان پرسید که اگر قرار باشد هر نماد مذهبی یا فرهنگی، به یک جریان یا کشور خاص نسبت داده شود، آیا تسبیح شاهمقصود در دست یک سیاستمدار، نشانه دلدادگی و وابستگی او به طالبان است؟
آیا استفاده از عبای خاص، انگشتر عقیق یا حتی نوع خاصی از خط و نقش، میتواند بهعنوان نشانه وابستگی سیاسی یا ایدئولوژیک تعبیر شود؟
پاسخ روشن است: چنین منطقی، نهتنها نادرست، بلکه خطرناک است؛ چراکه راه را برای مصادره نمادهای مذهبی و فرهنگی و تبدیل آنها به ابزار تسویهحساب سیاسی باز میکند.
تجربهای تکراری در سیاست ایران
این نخستینبار نیست که چنین حاشیههایی ساخته میشود. در سالهای گذشته نیز بحثهایی مشابه درباره مارک عبای حسن روحانی یا حتی نوع خودکار و ساعت مسئولان مطرح شده بود؛ حاشیههایی که پس از مدتی فروکش کردند، بیآنکه کمکی به حل مسائل واقعی کشور کرده باشند.
به نظر میرسد آنچه امروز درباره تسبیح پزشکیان مطرح شده، بیش از آنکه دغدغه «نماد ملی» باشد، تلاشی برای ساختن سوژهای حاشیهای در فضایی است که افکار عمومی انتظار پاسخ به مسائل مهمتری، چون اقتصاد، معیشت و حکمرانی دارد.
ماه و ستاره، نمادی اسلامی و تاریخی است، نه نشانه انحصاری یک کشور خاص. استفاده از تسبیح یا زیورآلات با این نقش، در فرهنگ ایرانی امری رایج و کاملاً عادی است. نسبت دادن چنین نمادهایی به وابستگی سیاسی یا ملی، منطقی سست و غیرعلمی است که بیشتر به حاشیهسازی میانجامد تا نقد جدی.
اگر قرار باشد سیاست به جای برنامه و عملکرد، درگیر تفسیر تسبیح و نقش انگشتر شود، نتیجه چیزی جز انحراف افکار عمومی از مسائل اصلی کشور نخواهد بود؛ مسیری که تجربه نشان داده، نه به سود سیاست است و نه به سود جامعه.
